Reading this article is to enrich your critical thinking. The theory author articulated here is not generally relevant but it is a foundation of strategic framework for Cambodia.
Op-Ed: Phnom Penh Post in Khmer
ថ្នាំកែរោគប្រជាធិបតេយ្យ
ជាទូទៅក្រុមនិស្សិតបញ្ញវន្តត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជា «ក្រុមស្អីក៏ប្រឆាំង»។ គេប្រឆាំងគ្រប់របបទាំងអស់នៅក្នុងសង្គម។ ក៏ប៉ុន្តែកម្លាំងយុវជនតែមួយមុខមិនអាចធ្វើឲ្យរបបនយោបាយផ្លាស់ប្តូរឬដួលរលំបានទេ។ វាជាការចាំបាច់ដែលត្រូវមានការជួយពីចលនាមហាជន គណបក្ស និងក្រុមយោធា។
ជាក់ស្តែងដូចជាចលនាបាតុកម្មនិស្សិតនៅ មីយ៉ាន់ម៉ា (Generation 88) ឆ្នាំ១៩៨៨, ចលនាបាតុកម្មយុវជនចិននៅទីលានក្រហម (Tiananmen Square) ឆ្នាំ១៩៨៩ ចលនាបាតុកម្មនិស្សិតខ្មែរ (Youth For Democracy Movement) នៅ ឆ្នាំ១៩៩៨, បាតុកម្មចលនាឆត្រនិស្សិត (Umbrella Movement) នៅហុងកុង ឆ្នាំ២០១៤ និងចលនាផ្កាព្រះអាទិត្យនិស្សិត (Sunflower Movement) នៅតៃវ៉ាន់ ឆ្នាំ២០១៤ ជាដើម។
កំហុសឆ្គងដ៏ធំមួយរបស់ជនប្រជាធិបតេយ្យជ្រុលនិយមគឺជាការយល់ច្រឡំថា ការកាត់ក្បាលម៉ាស៊ីនរបបចាស់ចោលហើយដាក់ក្បាលម៉ាស៊ីនរបបថ្មីជំនួសគឺជាការស្រេច។ តែប្រវត្តិសាស្ត្រជាក់ស្តែងបានបង្ហាញថា រឿងមិនសាមញ្ញយ៉ាងនេះពេកនោះទេ។
ឧទាហរណ៍ អាមេរិកទម្លាក់សម្តេចសីហនុ ដាក់សេនាប្រមុខ លន់ នល់ ទីបំផុតអូសកម្ពុជាចូលក្នុងសង្គ្រាមតស៊ូអំណាចឡើងម៉ដ្ឋប្រទេសមួយ រីឯមជ្ឈិមបូព៌ាវិញក្នុងបដិវត្តន៍អារ៉ាប់នារដូវផ្តារីក (Arab Spring) ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១០ រហូតមកទល់ពេលនេះ ឆ្នាំ២០១៥ យ៉ាងហោចមានប្រទេសចំនួន ២១ ដូចជា ទុយនីស៊ី អេហ្ស៊ីប លីប៊ី យេម៉ែន បារ៉ែន ស៊ីរី អាល់ហ្សេរី អ៊ីរ៉ាក់ ហ្ស៊កដានី កូវ៉ែត ម៉ារ៉ុក អ៊ីស្រាអែល ស៊ូដង់ ម៉ូរីស អូម៉ង់ អារ៉ាប់ខាងត្បូង ឌីបូទីសាហារ៉ាខាងលិច ប៉ាឡេស្ទីន ម៉ាលី និងអាហ្វ្រិកខាងជើងជាដើម ក្នុងនោះមាន ៦ ប្រទេសខាងដើមបានផ្ទុះដែលទីបំផុតបានក្លាយជាបដិវត្តន៍អារ៉ាប់នារដូវរងា (Arab Winter) ទី១ ដោយសារតែឆ្លងចូលរដូវរងា តែ ទី២ គឺប្រទេសត្រូវខ្ទេចខ្ទីថ្វីដ្បិតតែមេដឹកនាំផ្តាច់ការធ្លាក់ពីអំណាចតែមិនព្រមចាញ់ ហើយបង្កជាសង្គ្រាមស៊ីវិលអូសប្រទេសថយក្រោយ ១៥ ទៅ ២០ឆ្នាំ។ ឧទាហរណ៍ថ្មីៗ ដូចជាអាមេរិកកាត់ក្បាល សាដាម ហ៊ូសេន នៅអ៊ីរ៉ាក់ ឆ្នាំ២០០៣ ទីបំផុត ១០ ឆ្នាំក្រោយ នៅ ឆ្នាំ២០១៣ ទីក្រុងបាកដាដ នៅតែជាទីក្រុងខ្មោចដូចគ្នានឹងទីក្រុងដាម៉ាស នៃប្រទេសស៊ីរី បច្ចុប្បន្ននេះដែរ។
ក្រោយពីការដួលរលំអង្គរសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងនៃនគរខ្មែរ និងការបែកបាក់ក្នុងរយៈពេលជាង ៦០០ ឆ្នាំកន្លងមក ជាលទ្ធផលបានធ្វើឲ្យកម្ពុជាសល់ដីប៉ុនសម្បកក្តាមជាតិសាសន៍ខ្មែរស្ទើរផុតពូជ។ អ្នកណាក៏ចង់បានល្អដែរ តែអ្វីៗវាជាច្បាប់នយោបាយដែលត្រូវការពេលវេលានិងមាគ៌ាត្រឹមត្រូវដោយ «ធ្វើម្តងមួយជំហានៗ»។ ដូចពាក្យថា «គេមិនអាចសង់ទីក្រុងអង្គរ ទីក្រុងប៉ារីស ដ៏ស្អាតអស្ចារ្យក្នុងរយៈពេលមួយយប់បានទេ»។ ឲ្យតែមាគ៌ាត្រឹមត្រូវចំណាយពេលវេលាយូរបន្តិចក៏មិនជាបញ្ហាដែរ។ «គ្រប់ផ្លូវសុទ្ធតែអាចធ្វើដំណើរទៅដល់ទីក្រុងរ៉ូមទាំងអស់»។
ដូចនេះបើផ្អែកតាមបទពិសោធនៃប្រជាធិបតេយ្យនីយកម្មក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនយោបាយរបស់មនុស្សជាតិក្នុងរយៈពេលកន្លះសតវត្សរ៍ក្រោយសង្គ្រាមលោកលើក ទី២ នេះ តើអ្វីទៅជាមាគ៌ាដើម្បីសាងប្រជាធិបតេយ្យឬជាថ្នាំសម្រាប់កែរោគប្រជាធិបតេយ្យសម្រាប់កម្ពុជា? ជាទូទៅមានមាគ៌ាធំបីសម្រាប់ធ្វើប្រជាធិបតេយ្យនីយកម្មដោយការបោះឆ្នោតនៅតែជាបេះដូងនៃមាគ៌ាទាំងបីនេះ។
Continue reading
